Keuzepreek

'De kerkdienst als gezamenlijke handeling van de gemeente staat dus onder druk.'(Het Heilige Gebeurt, blz.25)

De vergaande individualisering maakt dat we vrijer staan ten opzicht van collectieve standaarden. Er is een sterk keuzekarakter opgekomen. Mensen hebben meer bronnen voor hun identiteitsvorming gekregen. Mensen zijn steeds breder en meer divers georiënteerd en niet logischerwijs gebonden aan één netwerk. De gemeente als netwerk, of meer Bijbels geduid als 'Lichaam van Christus', is één van de bestaansnetwerken geworden. Ieder persoonlijk leert van de verschillende netwerken hoe je als individu daarin een positie inneemt. Zou het daarom kunnen zijn dat de verwachtingen van de eredienst ook meer benoemd wordt als 'uiting en beleving van mijn geloof', en minder als 'werkplaats van de Heilige Geest'? Meer als keuzemoment, voor zover het past bij mijn religies/geestelijk leven en minder als plaats van samenkomst waartoe de Heere ons heeft geroepen? De praktijk leert dat er veelal geleefd en kerkt wordt naar het model van de keuze-kerk.

We zijn in de 21e eeuw sterk gewend geraakt aan de mogelijkheid, vrijheid en verantwoordelijkheid van het maken van je eigen keuzes. Nu lijkt het me een legitieme vraag in hoeverre dat ook is gaan gelden voor de eredienst. Wij kiezen een gemeente die bij ons past. We willen dingen wat we beleven. We willen getuigenissen geven of horen die wij aansprekend vinden. We willen een preek die actueel, motiverend, praktisch is én aansprekend voor jongeren, begrijpelijk voor kinderen maar niet vol Jip-en-Janneke taal.

Ik merk hoe in deze keuze-context er grote (en naar mijn idee soms onhaalbare) verwachtingen worden opgestapeld rond de uitvoering ('performance', om met Immink te spreken) van de eredienst en in het bijzonder rond de preek. Dat vind ik niet eenvoudig.

De belevingsverlangens verklaren de discussies en zoektochten naar 'andere liederen dan de psalmen', in de kringen van GB-gemeenten. Er wordt ook veel en vaak (opbouwend) kritisch doorgesproken over de verkondiging, en zeker in het beroepingswerk is het met name de verkondiging (en haar performance?) die leidend lijkt te zijn in de zoektocht van kerkenraden.

Wat mij nog altijd verbaast, is echter het feit is ik nauwelijks tot nooit de vraag gesteld krijg of gesteld hoor worden naar het 'waarom' van de keuze van een bepaald Schriftgedeelte. Ik krijgen vragen over de uitwerking, de exegese, de toepassingen, etc. En soms is er een verzoek om een eredienst rond een thema te verzorgen. Dan ga je dus 'op zoek' naar een geschikt Bijbelgedeelte.

Maar hoe kom ik en hoe komen collega's nu tot hun tekstkeuze? Zou het individuele gemeentelid daar ook niet een keuze in willen maken? Even kort door de bocht: een eredienst met op het moment van Schriftlezing en verkondiging een 'keuzemenu'. Zoals je het nog wel eens tegenkomt op studiedagen: na het gezamenlijke programma kunt u kiezen uit de volgende workshops...

Ik zie het voor me. In de grote zaal een preek voor bemoediging en bevestiging van uw geloof, met een mooie Psalmtekst centraal. In de zaal links-achter een boetepreek voor halsstarrige zondaren, met een oordeeltekst uit de profetie van Jesaja. Rechtsachter wordt vanuit de wonderverhalen van Jezus bemoediging geschonken voor gebroken en gekwetste levenservaringen. Op het kerkplein is er een openlucht-preek met een missionair gehalte, natuurlijk vanuit het leven van Jezus. Voor de dogmatische geïnteresserden is er in de kelder een leerdienst vanuit de Romeinenbrief. In samenwerking met de kinderoppas is er in de ruimte van de crèche een verhalende preek met een geschiedenis uit het Oude Testament centraal. En bij de koffietafel achterin is er deze morgen praise-and-worship waarbij het zingen afgewisseld wordt met het lezen van verbindende teksten uit de Bijbel.

Hoewel hypothetisch, krijg ik soms de indruk dat deze context het ideaal lijkt te zijn. Je kunt na het keuze-programma dan afsluiten met een gezamenlijk moment. Het heeft voordelen: veel minder hoorders dan nu het geval is, zullen teleurgesteld raken. Als prediker kun je een veel duidelijker en eenduidiger structuur hanteren. En we kunnen het nog prima Bijbels duiden ook: we zijn toch niet allemaal oor of mond of oog of hand... Toch kán dit niet. Wil ik dit niet! Alleen al niet om het moment ná de morgendienst... het gesprek over de preek. Dat kun je dan wel vergeten. Daar heb je geen keus meer in.